Wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego metodą integracji sensorycznej
Wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego metodą integracji sensorycznej
Integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała dziecka i otaczającego go środowiska w taki sposób, by mogły być użyte do codziennego funkcjonowania, do celowego działania. W procesie tym, mózg informacje otrzymane ze wszystkich zmysłów segreguje, rozpoznaje, interpretuje, łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiadając na wymagania płynące ze środowiska.
Rezultatem prawidłowej integracji wrażeń zmysłowych są:
- orientacja w schemacie ciała
- koordynacja obu stron ciała
- właściwe planowanie motoryczne ( praksja)
- odpowiedni poziom aktywności
- prawidłowa koordynacja wzrokowo – ruchowa
- prawidłowe wzorce ruchowe
- prawidłowy rozwój orientacji wzrokowo – przestrzennej
- rozwój mowy
- prawidłowe skupienie uwagi
- stabilność emocjonalna
Jeżeli jednak dziecko słabo, niewłaściwe lub niewystarczająco odbiera, przetwarza i porządkuje informacje płynące z jego ciała i otoczenia, możemy podejrzewać, że przejawia trudności w przetwarzaniu sensorycznym. Niezbędna wówczas jest pogłębiona diagnoza SI przeprowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę integracji sensorycznej.
Poniżej podaję problemy najczęściej sygnalizowane przez rodzica, opiekuna, nauczyciela przedszkola czy szkoły, które skłaniają do przeprowadzenia badania SI:
- hiperaktywność
- hipoaktywność
- problemy z koncentrację uwagi
- nadpobudliwość emocjonalna
- obniżony poziom koordynacji ruchowej ( niezdarność ruchowa) lub wzrokowo – ruchowej
- zaburzenia rozwoju mowy
- słaba organizacja zachowania
- problemy z funkcjonowaniem w grupie
- problemy z nauką rysowania, czytania i pisania
- problemy z rozwojem samodzielności w zakresie samoobsługi
- niska samoocena
- słaba równowaga
- wrażliwość na bodźce
Konsekwencją tych problemów jest zakłócenie codziennego funkcjonowania i aktywności dziecka. Nietypowymi odpowiedziami na informacje pochodzące od zmysłów mogą być: złe emocje, problemy z zachowaniem i uwagą, problemy motoryczne. Dziecko, które unika typowych codziennych wrażeń sensorycznych lub domaga się nadmiernej stymulacji, którego ciało nie chce ,,współpracować’’, którego zachowanie określone jest mianem trudnego i które po prostu "nie pasuje" do otoczenia, jest właśnie naszym niezgranym dzieckiem. Jak każdy z nas, otrzymuje ono informacje sensoryczną. Docierają do niego wrażenia dotykowe z ubrań, które ocierają się o jego
skórę. Odbiera wrażenia ruchowe, gdy buja się na huśtawce. I słyszy jak szczeka pies, czuje zapach banana i smak przeżuwanego chleba, widzi jak ludzie przychodzą i odchodzą. Istotną różnicą w „trudnego dziecka” w porównaniu z innymi ludźmi, jest inna interpretacja tych informacji i złe ich użycie. Dziecko na przykład może wpaść w złość, bo ubranie drapie go w skórę, może chcieć się huśtać bez końca, założyć buty na odwrót i nie zauważyć. Może zacząć się krztusić na konsystencję lub zapach jedzenia. Dlatego też ważne jest w jak najszybszym czasie objęcie dziecka specjalistyczną, indywidualną terapią sensoryczną. Terapia ta w połączeniu z realizacją zadań
Domowego Programu SI pozwoli stopniowo dziecku na prawidłowe, codzienne funkcjonowanie w grupie, w społeczeństwie, w środowisku.
Poniżej podaję kilka przykładowych aktywności dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania do wykorzystania w warunkach domowych:
1.STYMULACJA DOTYKOWO - PROPRIOCEPTYWNA
- „Ścieżki dotykowe”– układanie na podłodze ścieżek z materiałów o różnej fakturze (woreczki, miękkie pluszaki, małe poduszki, zrolowany ręcznik, maty łazienkowe, gąbki);
- "Wałkowanie ciała” wałkiem, piłką, gumowym jeżykiem, itp.;
- „Masowanie” ciała podczas kąpieli dwoma, trzema rodzajami gąbek (różna ostrość). Co jakiś czas wprowadzamy zmiany. Nazywamy części ciała. Zabawy typu: „Co jest wyżej kolano czy łokieć?. Szczotkowanie różnymi szczotkami, pędzlami dłoni i przedramion, nóg, głowy z nazywaniem części ciała, z zamkniętymi oczami;
- Opukiwanie opuszkami palców o stół, lub dłoni o siebie, „pisanie na maszynie do pisania”;
- Stymulacja czuciowa dłoni i wzmacnianie mięśni poprzez ściskanie np. piłeczek rehabilitacyjnych;
- Siłowanie się na ręce, przeciąganie liny, przepychanie ciężkich przedmiotów;
- Rysowanie palcem na plecach, na dłoni;
- Zabawy w suchym basenie z piłeczkami o różnych fakturach, stopniu twardości, z kolcami.
2.STYMULACJA PRZEDSIONKOWA, OBUSTRONNA KOORDYNACJA :
- Kołyski na plecach: przód-tył, na boki;
- Kołyski na brzuchu;
- Bujanie w fotelu, bujaku, półwałkach;
- Turlanie po materacu z fiksacją wzroku na przedmiocie;
- Podskoki: obunóż, na jednej nodze, przeskoki z nogi na nogę, skakanie wokół własnej osi, „gra w gumę”;
- W klęku podpartym wyciąganie/podnoszenie jednej, dwóch kończyn i utrzymywanie równowagi, na podłodze, na miękkim materacu; Chodzenie wzdłuż rozłożonej linii, chodzenie stopa za stopą;
- Chodzenie po ławeczce z jednoczesnym trzymaniem przedmiotu w rękach;
- W leżeniu na plecach robienie orła w „śniegu”, „Pajace”;
- Zabawy z klaskaniem, wyklaskiwaniem rytmu, powtarzaniem rytmu, odbijaniem w rytm piłki oburącz; Odbijanie podwieszonej piłki, kijkiem trzymanym oburącz, rakietką; Rzucanie piłki oburącz;
- Prace z masą solną, malowanie dwoma pędzlami jednocześnie
3.ORIENTACJA W SCHEMACIE CIAŁA I PRZESTRZENI :
- Wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała;
- Utrwalenie poprawnego rozumienia pojęć i określeń dotyczących pozycji ciała i ruchu (prawa, lewa, do góry, na dół, niżej, wyże itd.); Odbieranie wrażeń na ciele (masaż, uciski) z wykorzystaniem różnych przedmiotów (gąbki, wałki, szczotki);
- Chodzenie po narysowanej, ułożonej z liny ścieżce zgodnie z poleceniami (prosto, do tyłu, na prawo); Śledzenie linii w labiryncie;
- Rysowanie obrazka wg instrukcji
4.PRZEKRACZANIE LINII ŚRODKOWEJ CIAŁA :
- „Samolot”– siad w rozkroku, dotykanie ręką przeciwnej stopy;
- Zabawa z przyczepianiem i zdejmowaniem spinaczy (klamerek) do ubrania w okolicach różnych stawów; dziecko przyczepia i ściąga przeciwną ręka; „Nożyce” rękoma, nogami;
- W leżeniu na plecach przekładanie przedmiotów leżących po lewej stronie ciała na prawą i odwrotnie;
- Odbijanie rakietką piłeczki, prawą, lewą ręką.
5.KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA :
- Odbijanie podwieszonej piłki, balonika, piłeczek o różnych rozmiarach, w pozycji siedzącej i stojącej; Kreślenie w powietrzu linii geometrycznych latarką na suficie, na ścianie;
- Malowanie na dużym formacie, dużymi pędzlami.
6.USPRAWNIANIE SYSTEMU WĘCHOWEGO :
- Spośród kilku olejków zapachowych wspólnie wybieramy wraz z dzieckiem te najbardziej akceptowane, segregując je do najmniej akceptowanych. Prezentujemy kilka olejków, a zadaniem dziecka jest ustalenie w jakiej kolejności były eksponowane, nazywanie zapachów; szukanie określonego zapachu; szukanie źródła zapachu.
Więcej informacji dotyczących tematu zaburzeń SI u dzieci oraz przykładów ćwiczeń można zaleźć w literaturze:
- Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, Warszawa 2010
- Kronowitz C., Nie-zgrane dziecko w świecie gier i zabaw, Gdańsk 2012
- Miller L., Dzieci w świecie doznań, Gdańsk 2016
- Odowska-Szlachcic B., Terapia integracji sensorycznej, Gdańsk 2012
- Yack E., Aquilla P., Sutton S., Tworzenie więzi poprzez integrację sensoryczną, Warszawa 2014
mgr Małgorzata Lipiejko
oligofrenopedagog
terapeuta integracji sensorycznej
Członek PSTIS
Nr certyfikatu 794